Αθήνα, 2 Οκτωβρίου, 2025
Κυρίες και κύριοι, καλώς ήλθατε στον Πειραιά. Είναι μεγάλη τιμή μας να σας φιλοξενούμε εδώ, στο κέντρο του θαλάσσιου εμπορίου, όπου είναι η καρδιά της ναυτικής παράδοσης.
Πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, ο οποίος τιμά τον μεγάλο Σύλλογό μας. Και πάλι να εκφράσω το παράπονό μου για το γεγονός ότι στο πρόγραμμα αναφέρομαι μόνο με την πολιτική και ακαδημαϊκή μου ιδιότητα, κύριε Πρόεδρε και όχι με την επαγγελματική, ως δικηγόρος Πειραιά. Μολονότι πάντοτε είναι μεγάλη χαρά να κατεβαίνεις τη Συγγρού από την Αθήνα και είναι άλλος ο αέρας όσο πλησιάζουμε προς τον Πειραιά. Άρα το bottom line είναι ότι ζηλεύουμε τον κ. Κικίλια, ο οποίος βλέπει το λιμάνι κάθε μέρα από το γραφείο του. Να ευχαριστήσω την κα Λία Αθανασίου, όχι για τα καλά της λόγια, τα οποία ήταν προφανώς υπερβολικά, – πρωτίστως διότι έχει καταφέρει και έχει τρέψει σε ένα μεγάλο θεσμό το Διεθνές Συνέδριο Ναυτικού Δικαίου και κυρίως διότι έχει αναβαθμίσει το επίπεδο των ναυτικών σπουδών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι η μεγαλύτερη από όλες τις χαρές να βλέπω σήμερα ένα χαμηλό μέσο όρο ηλικίας από τα παιδιά, τα οποία έχουν βγει από το μεταπτυχιακό του Ναυτικού Δικαίου και τα περισσότερα διαπρέπουν σήμερα στο επάγγελμα και την ακαδημία. Και να ευχαριστήσω πάνω και πέρα απ’ όλα τους εξέχοντες καλεσμένους μας, οι οποίοι ήρθαν από όλες τις γωνιές της γης για να μας τιμήσουν σήμερα με την παρουσία τους.Τους ευχαριστούμε πάρα πολύ και ελπίζουμε να τους αποζημιώσουμε. Λέω ότι το επίτευγμα της κας Αθανασίου να καταστήσει θεσμό το Διεθνές Συνέδριο Ναυτικού Δικαίου είναι σημαντικό, διότι εκείνο, το οποίο πρωτίστως έχει αναδείξει η εποχή μας, είναι η έλλειψη κάθε προβλεψιμότητας και σταθερότητας, η κατάργηση των βεβαιοτήτων. Ζούμε την κατάργηση των βεβαιοτήτων.
Μετά λόγου γνώσεως να σας εξομολογηθώ ότι είναι μακράν η χειρότερη περίοδος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να είναι κάποιος Υπουργός Εξωτερικών, όπου η κάθε συμμετρία έχει χαθεί. Οι πόλεμοι, οι οποίοι πάντοτε εθεωρούντο μακρινά φαινόμενα που δεν μας αγγίζουν, είναι πια στη γειτονιά μας και η κάθε μέρα που έρχεται καταργεί την προηγούμενη. Νομίζω οι δύο βεβαιότητες είναι η πρώτη, το διεθνές ναυτικό και η δεύτερη η αϋπνία του Υπουργού Εξωτερικών. Για άλλο ένα βράδυ – θα ακούτε τη φωνή μου – είχαμε αγρύπνια εξαιτίας των χθεσινών γεγονότων. Αντιλαμβανόμαστε όλοι τη συνθετότητα του εγχειρήματος του στολίσκου, του Global Sumud Flotilla που κατευθύνθηκε προς μία εμπόλεμη περιοχή. Εμείς ήδη προληπτικά στο Yπουργείο Εξωτερικών είχαμε μεριμνήσει με διαβήματα προς την ισραηλινή πλευρά, και προληπτικά αλλά και σήμερα, έτσι ώστε να διασφαλιστεί απολύτως η ασφάλεια των Ελλήνων πολιτών που επιβαίνουν στα πλοία.
Και όπως ίσως είδατε, χθες είχαμε μία κοινή δήλωση με τον Υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας, πολίτες της οποίας συμμετέχουν στον στολίσκο, έτσι ώστε να βεβαιωθούμε ότι η ισραηλινή πλευρά θα διασφαλίσει απολύτως όλα τα εχέγγυα, τα οποία προβλέπονται για την ελεύθερη ναυσιπλοΐα και την ασφάλεια των πολιτών και βεβαίως την παροχή προξενικής συνδρομής. Η ενημέρωση, την οποία έχουμε αυτή τη στιγμή, είναι ότι τα 39 πλοία από τον στολίσκο ήδη καταπλέουν προς το λιμάνι του Ashdod. Όλοι οι επιβαίνοντες είναι καλά στην υγεία τους, δεν έχει υπάρξει άσκηση βίας. Δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί απολύτως οι συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η συνοδεία των πλοίων προς το Ισραήλ. Εκείνο, το οποίο είναι βέβαιο, είναι ότι σε συνεργασία και με τις άλλες χώρες, των οποίων πολίτες βρίσκονται στην αποστολή, θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να υπάρξει πλήρης εγγύηση ασφάλειας για τους πολίτες αυτούς και ήδη έχουμε μεριμνήσει σχετικά. Μετά από αυτή τη μικρή επίκαιρη εισαγωγή να ξεκινήσω με τα του συνεδρίου και της βασικής μας ομιλίας.
Η Ελλάδα και η θάλασσα είναι τόσο προφανή που νομίζω ότι δεν χρειάζεται να σας πω κάτι για την ταυτότητα των Ελλήνων, τη σύνδεση των Ελλήνων με τη θάλασσα, το πόσο σημαντική προτεραιότητα αποτελεί η ναυτική ασφάλεια και εν γένει η ναυτοσύνη για την Ελλάδα.
Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα, της οποίας το Σύνταγμα έχει ειδική ρύθμιση σε σχέση με τη ναυτιλία της. Τίποτε δεν μπορεί να χαρακτηριστεί τυχαίο. Κοινωνία και θεσμοί πάντοτε κινούνται σε ένα επίπεδο που τέμνεται και έχουμε και μια πολύ μεγάλη ως πολιτεία διεθνή δράση σε σχέση με τη ναυτιλία. Όπως ίσως θυμάστε, πέρυσι η Ελλάδα φιλοξένησε τη μεγαλύτερη εκδήλωση περιβαλλοντικής προστασίας των ωκεανών, την 9η Διάσκεψη “Our Ocean”, στην οποία συμμετείχαν περισσότερες από 120 αντιπροσωπείες. Είχαμε 469 δεσμεύσεις, οι οποίες προσέγγισαν περίπου τα 11,5 δισεκατομμύρια δολάρια και εμείς είχαμε 21 δεσμεύσεις με 800 εκατομμύρια δολάρια. Η πλέον επιτυχής διάσκεψη, η οποία έλαβε χώρα, εδώ απέναντι στις εγκαταστάσεις του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος Νιάρχου. Επίσης, η Ελλάδα είναι παρούσα στις περισσότερες διεθνείς αποστολές, συμμετέχοντας με πλοία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στον Ινδικό Ωκεανό, με την επιχείρηση «ATALANTA» στην Ερυθρά Θάλασσα, με την επιχείρηση «ASPIDES» στη Μεσόγειο με την «IRINI». Η παρουσία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ακριβώς σηματοδοτεί την ανάγκη να υπάρξει εγγύηση στην ελευθερία της θάλασσας, η οποία βάλλεται. Και γι’ αυτό το λόγο επιλέξαμε ως μία από τις κεντρικές θεματικές και προτεραιότητές μας, κατά τη διάρκεια της θητείας μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών τη διετία 2025-2026, να είναι η θαλάσσια ασφάλεια.
Είχαμε το μεγάλο μας event, τη μεγάλη μας εκδήλωση τον περασμένο Μάιο, κατά τη διάρκεια της Προεδρίας της Ελλάδας στο Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο ήταν ακριβώς για τη θαλάσσια ασφάλεια και θέλω να μοιραστώ μαζί σας ότι ο προβληματισμός σε ό,τι αφορά την παγκόσμια θαλάσσια ασφάλεια είναι πάρα πολύ μεγάλος. Είναι ζωτικό το ζήτημα της θαλάσσιας ασφάλειας. Απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα, όχι μόνο την ακαδημαϊκή, αλλά κυρίως την πολιτική, διότι αντιλαμβανόμαστε όλοι τη σημασία που έχει να εγγυηθούμε τη ναυσιπλοΐα σε όλα τα επίπεδα.
Το 80% του όγκου του διεθνούς εμπορίου μεταφέρεται μέσω της θάλασσας. Αυτό σημαίνει εφοδιαστική αλυσίδα. Σημαίνει εθνικές οικονομίες. Αρκεί να δούμε τι συμβαίνει στην εθνική οικονομία της Αιγύπτου, λόγω της πτώσης των εσόδων του Suez, όπου οι διελεύσεις έχουν μειωθεί περισσότερο από 60% λόγω των γεγονότων στην Ερυθρά Θάλασσα. Αυτή όμως η αλληλουχία γεγονότων, δηλαδή η εφοδιαστική αλυσίδα, η οποία εξαρτάται σχεδόν απολύτως από τη θάλασσα, οδηγεί ακόμη και τα περίκλειστα κράτη να έχουν ένα μείζον ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά τη θαλάσσια ασφάλεια. Αλλά δεν είναι θέμα, το οποίο αφορά μόνο εμάς, τα κράτη, τα οποία έχουν δεσμούς με την θάλασσα, αλλά αφορά όλα τα κράτη.
Και βεβαίως, το πρώτο και πιο σημαντικό, η ασφάλεια των ναυτικών, οι οποίοι βρίσκονται στη θάλασσα. Πολλές φορές κοιτάμε τη μακρο-ναυτιλιακή εικόνα που είναι τα όσα σημαντικά φέρνει για τις οικονομίες ή για τις κοινωνίες, αλλά ξεχνάμε τους ίδιους τους ανθρώπους. Διότι για να υπηρετηθεί ένας μεγάλος, ένας εμβληματικός σκοπός, πάντοτε απαιτούνται άνθρωποι, οι οποίοι θα αποτελούν την κινητήρια δύναμη. Και αυτοί είναι οι ναυτικοί μας, στους οποίους πρέπει να εγγυηθούμε την ασφάλειά τους. Τις απειλές τις ξέρετε. Απλώς τις καταγράφω, αποδίδοντας ιδιαίτερη έμφαση σε δύο θέματα, τα οποία είναι και τα πιο επίκαιρα.
Το πρώτο είναι οι υβριδικές απειλές και ιδίως οι απειλές σε ό,τι αφορά τις υποθαλάσσιες υποδομές. Όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, η διασυνδεσιμότητα, η οποία έχει τεράστια σημασία σήμερα, ιδιαιτέρως οι αγωγοί φυσικού αερίου, αλλά και οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, είναι πολύ ευάλωτα οικοσυστήματα. Έχουμε δει τι έχει συμβεί στη Βόρεια Θάλασσα. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα αντικείμενα υβριδικών επιθέσεων και απειλών, γιατί είναι εξαιρετικά ευάλωτο. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσει να διαφυλάξει κανείς την ακεραιότητα υποδομών, οι οποίες είναι υποθαλάσσιες και οι οποίες όμως είναι εντούτοις πάρα πολύ κρίσιμες για περισσότερα κράτη.Άρα η ανάδραση του φαινομένου αυτού συνδέεται στην πραγματικότητα και με όλες τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Οι πόλεμοι, όπως τους γνωρίσαμε έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πλέον δεν υπάρχουν. Οι πόλεμοι παίρνουν μία νέα μορφή. Βλέπουμε τι συμβαίνει στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή. Αλλά βλέπουμε και τι συμβαίνει σε χώρες, όπου υπάρχουν ένοπλες συρράξεις με μη παραδοσιακά μέσα, όπως συμβαίνει στην υποσαχάρια Αφρική.
Και το δεύτερο στοιχείο είναι οι λεγόμενοι σκιώδεις στόλοι. Ένα ζήτημα, το οποίο αφορά και εμάς πάρα πολύ. Οι σκιώδεις στόλοι ουσιαστικά είναι μέσα, τα οποία χρησιμοποιούνται για να υπονομεύσουν τη θαλάσσια ασφάλεια, να υπονομεύσουν την ορθή και εγκεκριμένη κίνηση των πλοίων, την ρυθμισμένη με τρόπο ορθολογικό κίνηση των πλοίων. Οι σκιώδεις στόλοι υπονομεύουν την παγκόσμια θαλάσσια ασφάλεια, αλλά υπονομεύουν στην πραγματικότητα και την παγκόσμια ευημερία και ειρήνη. Άρα, είναι ένα θέμα μείζονος προτεραιότητας και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανεδείχθη, ιδιαιτέρως, μετά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και σήμερα αποτελεί μία από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Θα ασχοληθώ λίγο με την τακτοποίηση του θαλάσσιου χώρου. Και λέγοντας τακτοποίηση πρωτίστως εννοώ το πώς η κάθε πολιτεία, αλλά και η διεθνής κοινότητα οργανώνει τον θαλάσσιο χώρο.Είναι προφανές ότι η τακτοποίηση του θαλασσίου χώρου αποτελεί ένα σχεδόν καινοφανές αντικείμενο. Παραδοσιακά εκείνο, το οποίο συνέβαινε είναι ότι εθεωρείτο κρίσιμο για τις κοινωνίες να υπάρξει τακτοποίηση του χερσαίου χώρου. Να υπάρξει δηλαδή ο πολεοδομικός σχεδιασμός, ο χωροταξικός σχεδιασμός, έτσι ώστε στη γη να μπορούν να απονέμονται δικαιώματα, να κατανέμονται χρήσεις και να υπάρχει μια ασφάλεια στις συναλλαγές. Σήμερα, η αξία σε ό,τι αφορά περισσότερο τα γεωπολιτικά φαινόμενα αναδεικνύεται στην τακτοποίηση του θαλάσσιου χώρου.
Έχει τέσσερις σημασίες. Προσπάθησα να κωδικοποιήσω τις σημασίες, τις αξίες που αναδεικνύει η τακτοποίηση του θαλάσσιου χώρου. Η πρώτη και μεγαλύτερη, γιατί έχει να κάνει με τη βιωσιμότητα και τις επόμενες γενιές, είναι η περιβαλλοντική. Και εδώ, θέλω να αναδείξω το πόσο σημαντικό είναι τα διεθνή δικαστήρια να αναλάβουν μία δράση σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική προστασία των ωκεανών. Είχαμε τα τελευταία δύο χρόνια, δύο πολύ σημαντικές γνωμοδοτήσεις. Είχαμε το 2024, τη συμβουλευτική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αφορά την ευθύνη των κρατών για τη μείωση της εκπομπής του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και τις κυρώσεις που επέρχονται σε περίπτωση που υπάρχει παραβίαση των ορίων αυτών.
Θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε από τον Πρόεδρο Heidar, που σήμερα μας τιμά την παρουσία του, τα σχετικά με τη συμβουλευτική αυτή γνωμοδότηση, αλλά βεβαίως και την γνωμοδότηση, τη φετινή του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης σχετικά με το ίδιο ζήτημα, δηλαδή τις νομικές υποχρεώσεις των κρατών για την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος. Έπρεπε να περάσουν δεκαετίες από τότε που ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ανέδειξε την ανάγκη θαλάσσιας περιβαλλοντικής προστασίας για να έχουμε την κινητοποίηση και του Διεθνούς Δικαστηρίου.
Η δεύτερη μεγάλη σημασία είναι η ενεργειακή. Είναι αυτονόητο ότι η ενέργεια κινείται και θα κινηθεί πρωτίστως μέσω της θάλασσας. Οι διασυνδέσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο και πιο κρίσιμο κρίκο στην ενεργειακή αλυσίδα. Αρκεί κάποιος να δει τον υποθαλάσσιο ενεργειακό χάρτη της Μεσογείου για να καταλάβει. Στην Ελλάδα έχουμε ήδη δύο μεγάλα έργα ενεργειακής διασυνδεσιμότητας. Έχουμε το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου και εν τέλει Ισραήλ, και έχουμε και τη διασύνδεση Ελλάδας-Αιγύπτου, το πρόγραμμα GREGY, το οποίο επίσης είναι πολύ μεγάλης σημασίας και το οποίο αποτελεί μια ζωτική παράμετρο του ενεργειακού εφοδιασμού, διότι είναι διπλής ροής αγωγός, ο οποίος θα φέρνει στην Ευρώπη πράσινη ενέργεια και πιθανώς στο μέλλον και υδρογόνο, το οποίο θεωρείται ότι είναι ένα από τα ενεργειακά μέσα των επόμενων γενεών.
Η τρίτη διάσταση είναι η γεωπολιτική διάσταση της τακτοποίησης του θαλάσσιου χώρου. Και λέγοντας γεωπολιτική εννοώ πρωτίστως την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ κρατών. Πριν από ορισμένες δεκαετίες κανείς δεν θα φανταζόταν ότι η κατανομή του εμπορεύσιμου θαλάσσιου πεδίου θα ήταν ένας λόγος, ο οποίος θα προκαλούσε ένταση, κρίση, σύρραξη. Σήμερα είναι ο πρώτος λόγος που μπορεί να προκαλεί. Η Μεσόγειος βρέχει 21 κράτη. Όλα τα κράτη αυτά διεκδικούν έναν μέγιστο θαλάσσιο χώρο μέσω των θαλασσίων ζωνών, δηλαδή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και της υφαλοκρηπίδας. Εκεί βεβαίως υπεισέρχονται πολλές φορές μαξιμαλιστικές αξιώσεις. Αλλά το βέβαιον είναι ότι η εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας, μέσω της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του Montego Bay, που ήδη έχει συμπληρώσει έναν πολύ μακρό χρόνο ζωής, 43 χρόνια για μια διεθνή σύμβαση είναι πάρα πολύ μεγάλος χρόνος. Και ενώ έχουν αλλάξει τεκτονικά τα δεδομένα, τα γεωπολιτικά αλλά και η σημασία της τακτοποίησης του θαλάσσιου χώρου, η σύμβαση αυτή εξακολουθεί να παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος, ο οποίος θέτει και τη διαδικασία, αλλά και τα ουσιαστικά κριτήρια για τη διευθέτηση του θαλασσίου χώρου. Είναι πάρα πολύ σημαντική η γεωπολιτική σημασία της τακτοποίησης, έτσι ώστε να προλαμβάνονται κρίσεις. Kαι αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να το δούμε ως εργαλείο ειρήνης.
Η σωστή σκέψη ότι σε ό,τι αφορά την άσκηση των δικαιωμάτων που αφορούν την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, θα πρέπει να είναι ένα αντικείμενο συζήτησης, διευθέτησης ή εν τέλει παραπομπής σε διεθνή δικαιοδοσία, είναι προφανώς μια σοφή πρόβλεψη. Με κάποιο τρόπο ορθολογικό πρέπει να υπάρχει κατανομή. Kαι ο πιο ορθολογικός τρόπος είναι ο διαβουλευτικός τρόπος. Παρά ταύτα, ακριβώς κατά ανάλογο τρόπο που αυξάνει η σημασία της ενεργειακής αυτοδυναμίας του κάθε κράτους, αντιστοίχως αναβαθμίζεται και η αξία κάθε μέτρου θαλάσσιου χώρου. Άρα καταλαβαίνουμε το πόσο η γεωπολιτική αξία πολλαπλασιάζεται.
Και τέλος η κοινωνική σημασία της τακτοποίησης του θαλάσσιου χώρου. Μιλάμε συχνά για την οικονομική αξία της θάλασσας, αλλά υπάρχει και μια αξία, η οποία υπερβαίνει την οικονομική. Υπάρχουν νησιωτικά συμπλέγματα, υπάρχουν ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα. Το να μπορέσεις να εντάξεις αυτά τα οικοσυστήματα μέσα σε έναν κεντρικό σχεδιασμό που θα είναι συμπεριληπτικός και όχι ένας σχεδιασμός που θα αποκλείει τα ευαίσθητα αυτά οικοσυστήματα, τα νησιωτικά συμπλέγματα, είναι πρωτεύουσας σημασίας. Γιατί σήμερα το πιο κρίσιμο, το πιο σημαντικό, είναι η συμπερίληψη. Και επειδή οι ανισότητες δυστυχώς ελλοχεύουν και αυξάνονται, το να μπορέσουμε μέσω της θάλασσας να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο συγκλίσεων σε ό,τι αφορά τις περιφέρειες ή τους λαούς, είναι εξαιρετικά σημαντικό.
Αυτό θα το έχετε δει σίγουρα όσοι εξ υμών βρίσκεστε στην Ελλάδα. Είναι ο χάρτης του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού της χώρας. Η Ελλάδα, στο πλαίσιο εφαρμογής της κοινοτικής νομοθεσίας, έφερε τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό της. Για πρώτη φορά, πριν από μερικούς μήνες, η Ελλάδα κατέγραψε με τρόπο σαφή το πώς αντιλαμβάνεται η ίδια τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό. Ένας σχεδιασμός, ο οποίος στηρίζεται αμιγώς και αποκλειστικά στο Διεθνές Δίκαιο. Εκφράζει, πρώτα απ’ όλα, αποτυπώνοντας τις συμφωνίες, οι οποίες έχουν γίνει με όμορες χώρες, την Ιταλία και την Αίγυπτο, την Αποκλειστική Οικονομική μας Ζώνη, αλλά και βεβαίως, όπου δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία με τις όμορες χώρες, τα απώτατα όρια της δυνητικής υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Ένας Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός, ο οποίος ανοίγει μία νέα εποχή για την Ελλάδα, διαμορφώνει το πλαίσιο κοινωνικών δραστηριοτήτων που μπορεί να ασκούνται στη θάλασσα και πρώτα και πάνω από όλα αναδεικνύει την Ελλάδα ως πυλώνα σταθερότητας και γεωπολιτικής στην διεθνή αρένα.
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά; Είπαμε ότι είναι εφαρμογή της Οδηγίας 89/2014. Τι περιλαμβάνει; Ποια είναι η πρόσθετη αξία αυτού του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού; Είναι ότι καθιερώνει με τρόπο πάρα πολύ σαφή ένα σχέδιο, το οποίο χαρακτηρίζεται ως ολιστικό, διότι περιλαμβάνει όλους τους στόχους, οι οποίοι πρέπει να τίθενται για την τακτοποίηση του θαλάσσιου χώρου. Κλιματική ανθεκτικότητα, η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη (ο τουρισμός είναι φάρμακο, αλλά μπορεί να γίνει και φαρμάκι. Το αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι ο βιώσιμος τουρισμός για μία χώρα με πολλαπλά ευαίσθητα οικοσυστήματα μπορεί να καταστεί μεγάλο πρόβλημα και γι’ αυτό, αυτό το οποίο οφείλουμε να κάνουμε, είναι να επιδεικνύουμε σύνεση και σεβασμό στην βιωσιμότητα των ευαίσθητων οικοσυστημάτων), προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, βελτίωση και προστασία θαλασσίων μεταφορών, ιχθυοκαλλιέργεια, ενεργειακοί πόροι και βέβαια ενίσχυση των διασυνοριακών έργων κοινού ενδιαφέροντος. Καταγράφονται με σαφήνεια οι ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες μπορούν να αναπτύσσονται εντός του θαλάσσιου χώρου. Ένα συμπαγές σχέδιο. Θα ακολουθήσουν τα επόμενα βήματα, τα οποία αφορούν την ολοκλήρωση του μεγαλόπνοου αυτού έργου του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Όμως η Ελλάδα, για πρώτη φορά, καταγράφει σε ένα ενιαίο κείμενο, το οποίο αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού κεκτημένου, τις θαλάσσιες ζώνες της, είτε εκείνες οι οποίες έχουν ήδη ολοκληρωθεί με συμφωνία με τα γειτονικά κράτη, είτε τα απώτατα όρια. Η Ελλάδα πλέον βρίσκεται στον γεωπολιτικό χάρτη και έχει πολύ σαφή τοποθέτηση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματά της.
Αυτή είναι η δεύτερη διάσταση. Θα μπορούσε κάποιος να πει, επέκεινα και του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού ότι η Ελλάδα έφερε ένα δεύτερο μεγάλο σχέδιο, το οποίο είναι η πρώτη φάση των Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων. Τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα που βλέπετε, αριστερά είναι το Θαλάσσιο Πάρκο Νοτίου Αιγαίου – η πρώτη φάση, θα ακολουθήσουν και άλλα θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο – και αυτό, το οποίο βλέπετε δεξιά, είναι το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο του Ιονίου. Είναι τα δύο πρώτα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα. Έχουμε βεβαίως το Θαλάσσιο Πάρκο των Σποράδων, αλλά εκείνο, το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα είναι ότι με βάση αμιγώς περιβαλλοντικά κριτήρια, η Ελλάδα στην πραγματικότητα αποτύπωσε, σε ενότητα πια, τα πρώτα θαλάσσια πάρκα της. Τα κριτήρια αυτά ετέθησαν από ειδική επιτροπή επιστημόνων. Τα χαρακτηριστικά έχουν να κάνουν πρώτα και πάνω από όλα με τα πιο ευάλωτα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ξεκινήσαμε από το Νότιο Αιγαίο, διότι ακριβώς εκεί, λόγω του μεγάλου αριθμού νησιών και βραχονησίδων, τα συστήματα είναι πολύ πιο ευαίσθητα, υπάρχει και μεγάλη κίνηση εμπορικών πλοίων. Η ναυσιπλοΐα, γενικώς, είναι ένα ζήτημα το οποίο συνδέεται πάντοτε και με την προστασία του περιβάλλοντος. Άρα, η πρώτη φάση ξεκινάει από αυτά τα δύο πολύ σημαντικά θαλάσσια πάρκα. Άνω του 35% των χωρικών υδάτων της χώρας, περισσότερο δηλαδή από το 1/3 των εθνικών χωρικών υδάτων, πλέον συνιστούν θαλάσσια πάρκα.
Είναι τεράστιας σημασίας το έργο αυτό. Είναι ένα έργο που αισθάνομαι ότι θα έπρεπε να είναι από τα λίγα, τα οποία μας κάνουν πολύ υπερήφανους απέναντι στις επόμενες γενιές. Αναλάβαμε ένα πραγματικό βάρος να φέρουμε τα θαλάσσια πάρκα, είναι όμως η οφειλή και το χρέος μας απέναντι στις επόμενες γενιές, γιατί η υπερανάλωση κεφαλαίου, την οποία έχουμε κάνει επί δεκαετίες, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παντού στη Δύση, μας υποχρεώνει σήμερα να λαμβάνουμε μέτρα, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχουν και έναν βίαιο χαρακτήρα. Γιατί; Διότι πράγματι θα μειωθούν σημαντικά δραστηριότητες, οι οποίες γίνονται εντός των Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων. Είναι σημαντική η πρόσθετη αξία που έχουν τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα σε σχέση με τις απλές περιοχές Natura 2000, όχι μόνο διότι περιορίζουν την ανθρωπογενή δράση, αλλά επειδή ακριβώς δημιουργούν μια συνέχεια στα πάρκα αυτά, μία θαλάσσια ενότητα εντός της οποίας πλέον ισχύουν ειδικοί κανόνες που αφορούν τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την προστασία των οικοτόπων και την ευαισθητοποίηση σε σχέση με το θαλάσσιο περιβάλλον. Η Ελλάδα, σε ένα ακόμα πεδίο, όπως και σε άλλα, όπως και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, επιτυγχάνει τους ευρωπαϊκούς στόχους πολύ πριν από τους ευρωπαϊκούς. Ο ευρωπαϊκός στόχος, ο οποίος έχει τεθεί για το 2030, ήδη αυτή τη στιγμή έχει εκπληρωθεί από τη χώρα μας σε ό,τι αφορά την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος μέσα από τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα.
Να δούμε λίγο τα καταληκτικά μας. Ξεκίνησα λέγοντας το πόσο δύσκολη είναι η διεθνής συγκυρία. Και δεν το λέω για να προκαλέσω τη συμπάθεια του ακροατηρίου, επειδή οφείλω να διαχειριστώ αυτά τα ζητήματα τα οποία προκύπτουν, αλλά πρωτίστως, διότι είναι τέτοια η διεθνής συγκυρία που σου επιβάλλει να αναλαμβάνεις με σύνεση και σοβαρότητα μεγάλες πρωτοβουλίες. Η σοβαρότητα είναι το σημείο κλειδί. Πολλές φορές ακούω εκείνους, οι οποίοι με πομφόλυγες ή με λόγια που δεν ανταποκρίνονται, όχι μόνο στο δίκαιο, αλλά ούτε καν στην πραγματικότητα, να ζητούν τον ουρανό με τ’ άστρα. Η απάντηση είναι πάρα πολύ σοβαρή. Σε χρόνους ασύμμετρους, εκείνο το οποίο οφείλουμε όλοι να πράττουμε είναι να σεβόμαστε το Διεθνές Δίκαιο και πάνω απ’ όλα να ασκούμε την πολιτική μας με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, χωρίς κραυγές, και πάνω απ’ όλα να έχουμε στο μυαλό μας ότι η ευθύνη του σήμερα μπορεί να είναι ένας κίνδυνος του αύριο. Γι’ αυτό λειτουργούμε.
Τέσσερα κατά τη γνώμη μου είναι τα σημεία, στα οποία θα πρέπει να αποδώσουμε έμφαση σε σχέση με τη θαλάσσια ασφάλεια και γενικότερα σε σχέση με τον θαλάσσιο χώρο. Το πρώτο είναι η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Εδώ τα πράγματα δεν είναι απλά και ανάγονται πάλι στις μη ευνοϊκές συνθήκες. Όλοι βλέπουμε το πόσο πολύ υποχωρεί η διεθνής πολυμέρεια. Αυτό πάνω στο οποίο κτίσθηκε ο μεταπολεμικός κόσμος, που ήταν η συλλογική δράση των διεθνώς δρώντων, δηλαδή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών πρωτίστως, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων περιφερειακών οργανισμών, φαίνεται σήμερα να υποχωρεί. Υπήρξε μια σαφής αδυναμία εκ μέρους των μεγάλων οργανισμών να διαχειριστούν ζητήματα, τα οποία ήταν πολύ μεγάλα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται χώρος, όχι απλά για μεμονωμένα κράτη, αλλά και για συνδυασμούς κρατών που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν άλλα δεδομένα.
Άρα, την στιγμή που υποχωρούν οι διεθνείς οργανισμοί, εμείς θα πρέπει να επιμείνουμε στη διεθνή συνεργασία. Διότι οι προκλήσεις των καιρών δεν είναι κρατικές, ούτε καν περιφερειακές. Δεν υπάρχει καμία κρίση, η οποία να μην έχει χαρακτήρα οικουμενικό. Θα λέγαμε, πριν από όχι πολλά χρόνια, «μα καλά, γιατί να ασχοληθεί η χώρα με το τι συμβαίνει στην Υποσαχάρια Αφρική;» Μα είναι απλό. Αυτή τη στιγμή στο Σουδάν υπάρχουν 15 εκατομμύρια άνθρωποι, οι οποίοι είναι εκτοπισμένοι στην πραγματικότητα, διότι 2,5 εκατομμύρια Σουδανοί βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε γειτονικές χώρες και η βασική προσδοκία τους, η ανθρώπινη προσδοκία επιβίωσης, είναι να μπορέσουν να φύγουν και να ανεβούν στην Ευρώπη. Άρα το μεταναστευτικό θα έρθει να εγκατασταθεί. Η κλιματική κρίση, η οποία φαίνεται ότι αυτή τη στιγμή ήρθε για να μείνει, δεν μπορεί να είναι μια περιφερειακή κρίση. Ο ανεπτυγμένος κόσμος μπορεί να έχει μεγαλύτερα ποσοστά ρύπων από διοξείδιο του άνθρακα, αυτό όμως διαχέεται παντού. Η αλληλεγγύη, η οποία θεωρητικώς υφίσταται, στην πράξη δεν έχει αποδειχθεί. Ή ακόμη-ακόμη βλέπουμε τις συνθήκες υγείας. Ο εδώ παριστάμενος Υπουργός Ναυτιλίας, υπό προηγούμενη ιδιότητά του, είχε να διαχειριστεί μία κρίση που ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα μας. Αντιλαμβανόμαστε όμως το πόσο πολύ πλέον κάθε ζήτημα έχει μία καθολική επέκταση σε όλο τον κόσμο. Κανένα ζήτημα, καμία πρόκληση δεν εστιάζεται μόνο σε μία χώρα ή σε μία περιοχή.
Το δεύτερο είναι η αυστηροποίηση εθνικών δικαίων και ο πλήρης σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου. Ξεκινώ με τον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου, γιατί πάλι ακούω πολλές φορές «μα τι θέλουμε εμείς ως Ελλάδα ή τι θέλει το Υπουργείο Εξωτερικών ή τι θέλει το Υπουργείο Δικαιοσύνης – το οποίο επιδεικνύει μεγάλο σεβασμό στις αρχές του κράτους δικαίου υπό τον παριστάμενο Υπουργό -, γιατί να είμαστε τόσο προσκολλημένοι στο Διεθνές Δίκαιο και να μην μπούμε, σε έναν τέτοιο ασύμμετρο κόσμο, σε μια λογική πιο συναλλακτικής προσέγγισης; Τι θέλουμε – να το πω κοινά, για να έρθω στο πεδίο του δικού μας συνεδρίου – να καθιερώνουμε πάρκα θαλάσσια, τα οποία περιορίζουν την ανθρώπινη δραστηριότητα και εν τέλει μπορεί να συρρικνώνουν ακόμη και την ίδια την οικονομία, αντί να προσπαθήσουμε να έχουμε μία όσο το δυνατόν πιο επεκτατική, ωφελιμιστική προσέγγιση στα πράγματα;» Αυτή η προσέγγιση δεν είναι απλά πρόχειρη, είναι επικίνδυνη για τη χώρα και θα το πω μετά λόγου γνώσεως. Όποιος αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ή οπουδήποτε στον κόσμο έρχεται και προσπαθεί να υπονομεύσει την εφαρμογή των διεθνών κανόνων του συστήματος αρχιτεκτονικής ασφαλείας που έχει καθιερωθεί στον διεθνή μεταπολεμικό κόσμο, αναλαμβάνει μία ευθύνη, η οποία είναι τεράστια απέναντι στη χώρα του και στις επόμενες γενιές.
Βλέπουμε, για παράδειγμα, τι ισχύει σε σχέση με την αλιεία και είναι ένα θέμα που μας απασχολεί πολύ με τον Υπουργό. Αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει ένα πλέγμα κανόνων, το οποίο είναι αρκετά διαβαθμισμένο. Βλέπεις δηλαδή ότι στο Αιγαίο εφαρμόζονται κανόνες του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφαρμόζονται οι κανόνες του αμιγώς Διεθνούς Δικαίου, και εφαρμόζονται και οι κανόνες του εθνικού δικαίου. Στη μεγαλύτερη πλειονότητα, το ενδιαφέρον είναι ότι οι κανόνες του εθνικού δικαίου, του ελληνικού, σε ό,τι αφορούν τη βιώσιμη αλιεία είναι πιο αυστηροί από τους κανόνες τους ενωσιακούς και τους διεθνείς. Το αποτέλεσμα ποιο είναι; Ότι στην πραγματικότητα εμείς μπορούμε και προστατεύουμε στο χώρο της δικής μας θαλάσσιας επικράτειας με πολύ μεγαλύτερο και πιο ωφέλιμο αποτέλεσμα τις θάλασσές μας. Αλλά εκεί, όπου δεν μπορούμε να έχουμε δικαιοδοσία, όπως είναι η ανοικτή θάλασσα ή τα διεθνή ύδατα, να εφαρμόζονται κανόνες υποδεέστερης προστατευτικής αξίας, έτσι ώστε να δημιουργούνται και άνισες συνθήκες σε ό,τι αφορά τον ανταγωνισμό και την ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως να μην προστατεύεται ωφέλιμα το θαλάσσιο περιβάλλον. Ενιαίοι κανόνες παντού και απόλυτος σεβασμός στο Διεθνές Δίκαιο.
Το τρίτο είναι η συνέργεια κρατικού και ιδιωτικού τομέα. Ο ιδιωτικός τομέας έχει πολύ μεγάλη σημασία σε ό,τι αφορά τα ζητήματα και τακτοποίησης και προστασίας του θαλάσσιου χώρου. Η Ελλάδα, στο πλαίσιο της ενεργούς πολιτικής της, η οποία έχει να κάνει με τον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου, με την άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, προκήρυξε τα προς εκμετάλλευση, έρευνα και αξιοποίηση κοιτασμάτων νοτίως της Κρήτης, δύο οικόπεδα. Αυτό θα ήταν άνευ αντικειμένου εάν δεν υπήρχε ενδιαφέρον εκ μέρους ενεργειακών κολοσσών να έρθουν και να δημιουργήσουν το πλαίσιο εκείνο για να καταστεί η έρευνα και η εξόρυξη πραγματικότητα. Λέμε συχνά ότι υπάρχει μία τεράστια διελκυστίνδα για το πώς θα κατανείμουμε τον θαλάσσιο χώρο. Μα η κατανομή του θαλάσσιου χώρου έχει αξία μόνον όταν εφαρμόζεται. Και γι’ αυτό είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Θεωρώ πραγματικά πολύ σημαντική την εκδήλωση ενδιαφέροντος εκ μέρους αμερικανικών κολοσσών και με γεωπολιτική αξία στα ελληνικά οικόπεδα νοτίως της Κρήτης. Συνιστά μια επιβεβαίωση σε ό, τι αφορά την άσκηση των δικών μας δικαιωμάτων, διότι, στο τέλος της ημέρας, και η αγορά είναι εκείνη, η οποία επιβεβαιώνει.
Άλλο σημαντικό παράδειγμα είναι η ναυτιλία μας. Η μετάβαση στην πράσινη ναυτιλία, κύριε Υπουργέ, είναι ένας στόχος, στον οποίο η Ελλάδα θα πρέπει να πρωτοπορεί. Το έχουμε συζητήσει πολλές φορές και έχει αναλάβει και ο ίδιος σημαντικές πρωτοβουλίες. Σε ό,τι αφορά την πράσινη μετάβαση, η Ελλάδα οφείλει να είναι στην πρωτοπορία. Και είμαι σίγουρος ότι σε αυτό θα υπάρχει απόλυτη συναντίληψη και με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών που εκφράζει τον ιδιωτικό τομέα, το μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής οικονομίας. Πρέπει να πορευθούμε από κοινού. Και τέλος, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών που είναι πάρα πολύ σημαντική, ιδίως για την προστασία των οικοσυστημάτων. Ένα μέρος από τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα έχει να κάνει πρωτίστως με την επιτήρηση των αυστηρών κανόνων που καθιερώνονται για την προστασία του οικοσυστήματος. Η επιτήρηση αυτή δεν είναι εύκολη με τους συμβατικούς τρόπους. Παρά ταύτα, υπάρχει ένα συνολικό σχέδιο, έτσι ώστε η επιτήρηση αυτή να γίνεται με σύγχρονα μέσα, τα οποία θα είναι και μη επανδρωμένα ιπτάμενα, αλλά και με χρήση άλλων μέσων και πλοηγών, έτσι ώστε να έχουμε μια real time εικόνα πού βρίσκεται η ανθρώπινη δραστηριότητα στα πεδία αυτά. Άρα, η αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών είναι sine qua non για να μπορέσουμε να εφαρμόσουμε αυτές τις σκληρές δημόσιες πολιτικές που εγγυώνται στην πραγματικότητα την ειρήνη και την ευημερία στις θάλασσες.
Να κλείσω λέγοντας ότι η Ελλάδα ήταν ο ανάδοχος, ο ονοματοδότης των ωκεανών, από τον μυθολογικό Ωκεανό, και νομίζω ότι η αναφορά αυτή δεν πρέπει να παραμένει μόνο στην ελληνική αρχαιότητα. Για μας, η προστασία της ναυτιλίας, η προστασία του θαλάσσιου χώρου, η προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας αποτελεί όχι απλά μια μείζονα πολιτική, αποτελεί μια οριζόντια πολιτική. Οτιδήποτε πράττουμε, το πράττουμε με συναίσθηση ότι για μας η θάλασσα είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε. Και γι’ αυτό το λόγο αποτελεί ένα μέρος της πολιτικής μας και μια δέσμευση προς τους πολίτες, προς τις επόμενες γενιές, ότι θα παραμείνει η Ελλάδα στην πρωτοπορία της προστασίας των ωκεανών.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
